1000 słów o budownictwie: Dach. Inżynier opowiada

Dach to górna, najwyższa część budynku, przykrywająca i osłaniająca jego pomieszczenia przed opadami atmosferycznymi, słońcem i wiatrem. Składa się z konstrukcji nośnej, pokrycia i ewentualnie izolacji cieplnej. Konstrukcję nośną dachu stanowią – wiązary ciesielskie drewniane, wiązary stalowe lub prefabrykaty żelbetowe (belki, kratownice, płyty). Pokrycia dachów zależą od strefy klimatycznej, lokalnego stylu i architektury budynku.

Elementy dachu

Całość górnej powierzchni pokrycia dachu nosi nazwę połaci dachowej. Dolna krawędź połaci wystająca poza ściany budynku to okap, górna krawędź i miejsce przecięcia połaci o linii równoległej do okapu to kalenica. Wklęsła krawędź dachu powstająca na przecięciu dwóch połaci dachowych nosi nazwę kosz. Jest to miejsce szczególnie narażone na działanie warunków atmosferycznych. Zimą w okolicach kosza najłatwiej gromadzi się śnieg. Do okapów przymocowuje się rynny dachowe połączone z rurami spustowymi odprowadzającymi wody opadowe z dachu.

Pozostałe elementy dachu to kominy, wyłazy na dach, ławy kominiarskie, instalacja odgromowa, barierki-płotki śniegowe.

Pokrycia dachowe

Dachy mogą być wykonane z różnych materiałów:

• słoma lub trzcina – wiązana i układana w strzechę. Są to jedne z najstarszych materiałów w budownictwie, obecnie prawie nie stosowane, choć mają swoich zwolenników jako materiał naturalny i powracają w budownictwie ekologicznym,
• dranica – pokrycie z desek drewnianych o większej długości, nietrwałe, obecnie niestosowane,
• gont – pokrycie z niewielkich elementów drewnianych łączonych ze sobą przez klinowanie, na terenie Polski głównie z osikowego drewna,
• łupek – pokrycie z płytek kamiennych o kolorze siwym, ręcznie łupanych i obrabianych, przytwierdzanych gwoździami do desek ułożonych na więźbie, pokrycie dość ciężkie, złoża łupka są we Francji, Wielkiej Brytanii i Skandynawii To piękne pokrycie można w Polsce jeszcze zobaczyć szczególnie na budynkach zabytkowych,
• dachówka – pokrycie układane z elementów ceramicznych wypalanych lub cementowych, obecnie wróciła na dachy w tradycyjnym budownictwie, gdzie stosuje się dachówki różnych kształtów i kolorów, w zależności od technologii wypalania i dodanych barwników. Należy do pokryć najtrwalszych i stosunkowo łatwo naprawialnych,
• blacha – blacha miedziana, ocynkowana czy dodatkowo powlekana tworzywem np. poliestrem. Arkusze blachy dachowej układa się na deskowaniu lub konstrukcji stalowej i mocuje do połaci za pomocą łączników, gwoździ i wkrętów. Odmianą blachy dachowej jest tzw. blachodachówka – pokrycie blaszane kolorowe imitujące dachówkę ceramiczną,
• papa – pokrycie stosowane na dachy o małym spadku i stropodachy, jest to materiał tani i dający możliwość szybkiego ułożenia, ale niezbyt estetyczny i o niewielkiej trwałości, w wypadku stropodachów o dużych powierzchniach pokrycie papą jest obecnie wypierane przez pokrycie z bezspoinowej masy bitumicznej,
• eternit – pokrycie obecnie już nie stosowane, uważane za bardzo szkodliwe dla zdrowia człowieka ze względu na zawartość azbestu,
• tzw. zielony dach – warstwa roślinności na przepuszczalnym mineralnym lub organicznym podłożu, ułożona na płycie żelbetowej i warstwach izolacji, w tym na specjalnej macie drenarskiej, wymaga dużej dokładności wykonania. Jest pokryciem ciężkim, stosowanym dla uatrakcyjnienia bryły budynku, popularna w krajach skandynawskich, spopularyzowana w tzw.eko-domach.

Kształty dachu

Kształt dachu może być uwarunkowany klimatem lub względami estetycznymi i kulturowymi:

• dachy płaskie – tarasowe, występują głównie w budownictwie przemysłowym,
• dachy pochyłe – dachy wysokie i strome, mogą być jednospadowe, dwuspadowe i wielospadowe, w tym nasz dach podhalański,
• dachy łamane – o połaciach załamanych poziomo, gdzie połacie podzielone są na dwie kondygnacje oddzielone od siebie załamaniem lub uskokiem poziomym, należą do nich dachy mansardowe i dachy tzw.polskie z ich odmianą dachem krakowskim
• dachy wygięte – o połaciach krzywych, o określonych krzywiznach zbiegających się w jednym punkcie szczytowym. To są dachy wieżowe, iglice, dachy baniaste, kopulaste, cebulaste, zmiany form następowały w różnym czasie. Modę na dachy cebulaste przynieśli na ziemie polskie w czasie wojen Tatarzy,
• dachy pilaste, inaczej dachy szedowe lub zębate – to dachy składające się z kilku niesymetrycznych dachów dwuspadowych ułożonych jeden za drugim w taki sposób, że przekrój poprzeczny dachu jest linią zębatą. Zazwyczaj w dachu pilastym połacie mniej strome tworzą przekrycie, natomiast w połaciach bardziej stromych umieszczone są okna. Dachy takie stosowane są przede wszystkim do krycia hal przemysłowych.

Najstarszy dach w Polsce

To ten znajdujący się nad nawą główną katedry w Kamieniu Pomorskim. Jest to jedna z najstarszych w pełni zachowanych drewnianych konstrukcji dachowych w Polsce, datowana na rok 1317, jest to prosta więźba krokwiowo-jętkowa.

Najbardziej niezwykłe dachy na świecie:

• Boisko do piłki nożnej pełnowymiarowe na dachu budynku w Tokio, Japonia – zbudowane na 20 piętrze budynku z którego rozciąga się widok na Tokio, boisko jest czynne przez cały rok dla wszystkich chętnych graczy,
• Ogród na dachu ratusza w Chicago – Posadzony na 11-piętrowym budynku ratusza miejskiego, jest jednym z najsłynniejszych ogrodów w całym mieście. Jego funkcja jest jednak nie tylko estetyczna. Projekt zakładał rewitalizację i zmianę charakteru dachu ratusza miejskiego. Aby stworzyć specyficzny mikroklimat, zdecydowano się wykorzystać jedynie wyselekcjonowane gatunki roślin z okolic Chicago i jeziora Michigan, które dobrze znoszą trudny, wietrzny klimat regionu. Dzięki 20,0 tys. zasadzonych roślin, każdy zwiedzający otrzymuje niesamowity widok, kontrastujący z betonową scenerią otaczającą ratusz.
• Basen na dachu budynku w Singapurze – na wieżowcu hotelu Marina Bay Sands. Jest to największy basen na dachu, jego długość wynosi półtora kilometra, położony na najwyższej wysokości – prawie 200 metrów. Nazywa się SkyPark. Hotel to trzy drapacze chmur, połączone na szczycie platformą w formie łodzi, na której znajduje się basen i park, który również imponuje swoim rozmiarem – zajmuje powierzchnię 12 400 metrów kwadratowych.

Najpiękniejsze dachy w Polsce:

1. z pewnością będzie to Filharmonia im. Mieczysława Karłowicza w Szczecinie, wybudowana w latach 2011–2014. Lodowa bryła budynku już w pierwszej fazie realizacji okrzyknięta została ikoną miasta, może rozbłysnąć na co dzień wieloma barwami w różnej konfiguracji.
2. siedziba TVP w Warszawie zwana wieżą Babel, gdzie przenikające się elewacje i dachy tworzą ciekawą mieszankę a nieoczywista uroda budynku czyni go z pewnością jednym z najciekawszych w kraju.
3. Spodek w Katowicach – Hala sportowo-widowiskowa to król polskiej architektury niekonwencjonalnej. Jednych zachwyca, innych zadziwia już od 1971 r.
4. Zamek w Malborku jest najpotężniejszą twierdzą średniowiecznej Europy, odbudowany i zrekonstruowany po II wojnie światowej, zajmujący powierzchnię 21 hektarów jest największym zamkiem na świecie pod względem powierzchni. Wszystkie dachy zamkowe pokryte są dachówką ceramiczną i stanowią największy i najpiękniejszy w Polsce zespół dachów o takim pokryciu.

Dzisiaj, po dłuższym okresie stosowania prawie wyłącznie prostych i skromnych form dachów, obserwujemy powrót do form wygiętych związanych głównie z nowoczesnymi konstrukcjami i materiałami dającymi pole do popisu architektom.

Artykuł powstał przy współpracy z Lubuską Okręgową Izbą Inżynierów Budownictwa w ramach cyklu 1000 słów o budownictwie. Inżynier opowiada.