Cegła jest jednym z najstarszych i najpopularniejszych materiałów budowlanych stosowany w budownictwie od czasów starożytnych od V tysiąclecia p.n.e. w Mezopotamii i w Egipcie a także w budownictwie starożytnych kultur Azji, Afryki czy w Ameryki prekolumbijskiej.
Cegły są wyrobem budowlanym w kształcie prostopadłościanu, klina lub różnych kształtek, uformowanym z gliny, piasku, cementu lub z innych materiałów mineralnych.
Cegła suszona
Używana w rejonach świata o gorącym klimacie. Cegła ta jest suszona na słońcu i nie jest dodatkowo wypalana. Najbardziej powszechna tam, gdzie brakowało drewna potrzebnego do wypalania cegieł. Formowana jest z gliny, iłu lub mułu wymieszanego z trawą lub słomą, ukształtowanego najczęściej w prostopadłościan i suszona na słońcu. Cegła tak otrzymana jest tania, ale brak jej odporności na opady deszczu i wilgoć. W suchym, pustynnym klimacie sprawdza się dobrze. Używano jej w starożytnej Mezopotamii, Egipcie, Indiach, Grecji, Rzymie, prekolumbijskiej Ameryce. Cegły suszone produkowane są i używane również dziś w regionach o dogodnym klimacie np. Meksyk, Afryka, Indie, Nepal.
Dzisiaj moda na ekologię sprawiła, że glina i słoma wróciły do łask i przywróciła tym materiałom atrakcyjność. Obecne w Polsce na kieleckich czy mazurskich wsiach gliniane domy w ubiegłym wieku zostały odrzucone jako synonim biedy i zacofania. Współcześnie projektowane domy z gliny i słomy spełniają obowiązujące normy cieplne i są komfortowe w użytkowaniu.
Cegła wapienno-piaskowa, silikatowa
To mieszanina zmielonego piasku i wapna palonego z małą ilością wody. Mieszaninę formuje się pod ciśnieniem w prasach hydraulicznych i naparza parą wodną pod ciśnieniem. W Polsce produkowana na skalę przemysłową od 1903 roku w Piszu (dziś woj. warmińsko-mazurskie). Ze względu na dostępność surowca jest tania w produkcji (tańsza niż cegła ceramiczna). Można je stosować we wszystkich rodzajach budownictwa. Nie nadaje się tylko na fundamenty.
Cegła ceramiczna palona
Kiedyś cegły i kształtki uformowane z gliny suszyło się w słońcu lub wypalało w mielerzach, tj. kopcach układanych z surowych cegieł, później w piecach.
W średniowiecznej Europie to Niemcy i Francja przodowały w produkcji cegły ceramicznej, wznosząc z niej mury obronne, zamki, obiekty sakralne i fosy. Anglicy pierwsi zmechanizowali i masowo rozpoczęli wytwarzanie cegły. Ale to Niemcy zrewolucjonizowali w 1858 roku produkcję cegły, zastosowali prasę ceglarską i piec do wypalania cegły. Każda wytwórnia znakowała swoje wyroby.
Cegły ceramiczne produkuje się z mieszanki gliny, która musi być odpowiednio rozdrobniona i wymieszana z wodą i kruszywem na jednolitą masę. Po uformowaniu cegły są suszone, a następnie wypalane w temperaturze 800-1000oC. Od XIX wieku produkuje się cegły przemysłowo i wypala w piecach tunelowych o pracy ciągłej. Obecnie znormalizowany wymiar cegły to 250x120x65mm i ważą 3-4,0kg. Cegły ceramiczne w zależności od stopnia wypalenia w budynkach zabytkowych nowożytnych:
- cegła wiśniówka – dobrze wypalona, mocna, do budowy wszelkich konstrukcji
- cegła niedopałka – niedostatecznie wypalona, używana do podrzędnych robót budowlanych
- cegła zendrówka – zbyt mocno wypalona o powierzchni częściowo zeszkliwionej, używana do fundamentów i elementów konstrukcyjnych murów
- cegła kopciałka – okopcona mocno sadzą w czasie wypalania
Współczesne cegły ceramiczne tradycyjne produkowane w systemie przemysłowym produkowane są w klasach wytrzymałości 20, 15, 10, 7, 5, 5. Produkuje się też cegłę klinkierową (wyjątkowo twardą) w różnych formatach, kształtach i kolorach – klinkier oraz klinkier ceramiczny, cegły licowe, cegły okładzinowe oraz cegły licowe ręcznie formowane.
Produkowane są też specjalne rodzaje cegieł np. cegły szamotowe – do okładzin palenisk i pieców, cegły magnezytowe – mają zastosowanie w piecach martenowskich.
Produkuje się cegłę różnych formatach, kształtach i kolorach – cegły tradycyjne, klinkierowe oraz klinkier ceramiczny, cegły licowe, cegły okładzinowe oraz cegły licowe ręcznie formowane.
Największa budowla z cegły w Polsce i w Europie
Największym europejskim zamkiem, wybudowanym z cegły, jest Malbork. W Polsce cegła palona upowszechniła się w XIII wieku i wraz z rozwojem gotyku upowszechniło się zastosowanie cegły, co pozwoliło realizować budynki i budowle o monumentalnych rozmiarach.
Najstarsze obiekty murowane z cegły w Polsce
Jako pierwszy obiekt polskiego rzemiosła-cegielnictwa to powstały w 1210 roku kościół cystersów w Kołbaczu, wskazywany przez znawców historii architektury jako pierwsza monumentalna budowla, w całości wykonana z cegły. Inne obiekty ceglane najstarsze w Polsce:
- zamek Piastowski w Legnicy potężny obiekt z XII w., była to pierwsza murowana warownia na polskich ziemiach, wzniesiona na grodzie Trzebowian, dawnych mieszkańców obecnej Legnicy. Zamek był do XIII w. główną siedzibą władców śląskich. Przetrwał pożar, obronę przed Mongołami, II wojnę światową. Na nowo odbudowany cieszy, zachwycając swoją siłą.
- zamek w Golubiu-Dobrzyniu, ciekawa, ogromna budowla z XIII w., zamek miał sprawować funkcje sakralno-obronne. W latach 1409–1411 zebrała się tu część wojsk zakonnych idących na Grunwald. W 1410 roku zamek został zajęty przez rycerstwo polskie. Tutaj po raz pierwszy wyhodowano w Polsce tytoń, który sprowadzono z Turcji. Zamek przetrwał potop szwedzki, wojny napoleońskie i II wojnę światową. Obecnie znany jest w całej Europie z organizowanych tu co roku turniejów rycerskich.
- most ceglany w Grudziądzu, pochodzi z XIII w. to najstarszy zachowany taki most w Polsce, był częścią zespołu Bramy Toruńskiej w Grudziądzu (nie jest zachowana). Jest zbudowany z cienkiej tzw. oliwskiej cegły, materiału charakterystycznego dla tego okresu.
- Most Wysoki (lub Rybacki) w Reszlu (woj. warmińsko-mazurskie), to jeden z najstarszych mostów zbudowany z cegły w XIV w. przez Krzyżaków, przez rzekę Sajnę. Kiedyś prowadził do jednej z bram miasta, pełnił też rolę akweduktu (w średniowieczu Reszel był pierwszym miastem w Europie z własnym system wodociągowym i kanalizacyjnym).
Największy kościół ceglany na świecie, to gdańska Bazylika Konkatedralna pw. Najświętszej Maryi Panny zwana Bazyliką Mariacką, jest też trzecią pod względem objętości świątynią na świecie. Budowana przez 159 lat i ukończona w 1502 roku. Przetrwała zawirowania historii i II wojnę światową. Obecnie odbudowana i odrestaurowana.
W dobie konieczności dbania o środowisko, ważną cechą cegły jest to, że jest z materiału w 100% naturalnego, wypalana jest z gliny, bez sztucznych, negatywnych składników a inżynierowie projektują obiekty z cegły, które oddziałują na odbiorcę, angażując wszystkie jego zmysły, budząc estetyczne emocje. Bo cóż może być piękniejszego niż szlachetna i elegancka surowość cegły?
Artykuł powstał przy współpracy z Lubuską Okręgową Izbą Inżynierów Budownictwa w ramach cyklu 1000 słów o budownictwie. Inżynier opowiada.
